สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพเป็นผู้ทรงค้นพบประติมากรรมนี้ที่วัดพระบรมธาตุไชยา[4] (บางแหล่งระบุว่าเป็นวัดเวียง[1][5]) อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี เมื่อ พ.ศ. 2448 โดยพบที่บริเวณนอกกำแพงชั้นนอกทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ตามที่ระบุไว้ในจดหมายระยะทางไปตรวจราชการแหลมมลายู ร.ศ. ๑๒๑ ของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์[6] มานิต วัลลิโภดมสันนิษฐานว่าจุดที่พบอยู่ใกล้กับวิหารพระศิลาแดงสามองค์ซึ่งมีระบุสัญลักษณ์เป็นกล่องสี่เหลี่ยมไว้ในแผนผังของวัดที่ปรากฏในเอกสารดังกล่าว[3] พุทธทาสภิกขุระบุว่าเมื่อกรมพระยาดำรงราชานุภาพ "ทอดพระเนตรเห็นตั้งแต่บนหลังช้าง ช้างยังไม่ทันจะทรุดตัวลงอย่างเรียบร้อย ท่านรีบลงมาอย่างกะว่าจะหล่นลงมา ตรงไปอุ้มรูปนี้ขึ้นด้วยพระองค์เอง" พร้อมนำถวายแด่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่กรุงเทพมหานคร ซึ่งพระองค์ "ทรงจ้องอย่างตื่นเต้น และตรัสด้วยความตื่นเต้นว่า 'อะไรของเธอ ๆ ดำรง'"[3]

พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรนี้เก็บรักษาไว้ในพระบรมมหาราชวังนับจากนั้น และถูกนำมาเก็บเป็นของสะสมของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนครภายหลังพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานไว้ให้กับพิพิธภัณฑ์[3]

กรมศิลปากรสันนิษฐานว่ารูปเคารพนี้อาจเป็นองค์เดียวกับพระโพธิ์สัตว์ปัทมปาณี ที่มีกล่าวถึงในจารึกวัดเสมาเมือง (หลักที่ 23)[3] จากปี พ.ศ. 1318 เนื้อหาสรรเสริญพระเกียรติยศของกษัตริย์ศรีวิชัย พระเจ้าธรรมเสตะ ซึ่งตอนหนึ่งระบุว่าพระองค์ปราสาทอิฐสามหลังของพระเจ้าธรรมเสตะเพื่ออุทิศถวายแด่พระพุทธเจ้า 1 พระองค์และพระโพธิสัตว์ 2 พระองค์ คือพระวัชรปาณีโพธิสัตว์ (ผู้ถือวัชระ) และพระวัชรปาณีโพธิสัตว์ (ผู้ถือดอกบัว)[7] โดยพระโพธิสัตว์ปัทมปาณิถือเป็นพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรที่มีผู้นับถือมากในศาสนาพุทธแบบมหายานและวัชรยาน ซึ่งแพร่หลายในชวากลางราวพุทธศตวรรษที่ 13 -14 ประติมากรรมชิ้นนี้จึงถือเป็นหลักฐานแสดงความสัมพันธ์กันระหว่างอาณาจักรศรีวิชัยในคาบสมุทรมลายูกับราชวงศ์ไศเลนทร์ในชวากลาง[1]